KARBONHİDRATLAR (kısa ders notları)

KARBONHİDRATLAR


Karbonhidratlar(CHO),metabolizma faaliyetleri ve aktiviteler için vücutta kullanılan en ucuz ve en elverişli enerji kaynağıdır.


En büyük kaynağı:Bitkisel gıdalardır.Bitkilerin bir çoğu CHO sentezler ve depolar.İnsan ve hayvan vücudundaki CHO miktarı ise çok azdır.

Gereksinim:Normal bir yetişkinin diyetinde günlük enerjinin %55-60’ı CHO lardan gelmelidir.Diyet CHO’ının çok fazla olması belli bir süreden sonra dengesiz beslenme sorunlarına yol açabilir.

Karbonhidratlar;karbon,oksijen ve hidrojenlerden oluşmuştur.Bu üç elementin sayısına,birleşme düzenine ve insan organizmasının yararlanma durumuna göre üç grupta toplanırlar.

1)Monosakkaritler

2)Disakkaritler

3)Polisakkaritler

1)MONOSAKKARİTLER:Bunlara basit şekerlerde denir.Sadece karbon,hidrojen ve oksijenden oluşur.Parçalara ayrılmayan küçük moleküllerdir.Monosakkaritler yapılarındaki karbon sayısına ve molekül yapılarındaki özelliğe göre çeşitlere ayrılır.

Yapısına göre


MoleküldekiAldozlarKetozlarkarbon

 sayısı


6Glikoz(üzüm şekeri),galaktozFruktoz(meyve şekeri)

5RibozRibolaz

4EritrozEritroloz

3GliserolaldehitDioksiaseton




GLİKOZ:Dekstroz ve üzüm şekerine de denir.Kanda serbest halde bulunur. Normal değeri 65-80mg/100ml’dir.Üzüm,pekmez ve balda bulunur.Saf glikoz da şekerlemede kullanılır.

FRUKTOZ: Meyve şekeri veya levüloz da denir. Pekmez,üzüm, incir,dut gibi meyvelerde ve balda serbest halde bulunur.Balda %50 oranındadır.

GALAKTOZ:Glikozla bağlı halde süt şekeri içinde bulunur.


 Glikoz+galaktoz­­­­­ --------------------->Laktoz(süt şekeri)




MonosakkaritlerinGenelÖzellikleri:

1)Monosakkaritler tatlıdırlar.

2)Monosakkaritler indirgeyici bileşiklerdir.

3)Monosakkaritlerin çoğu bira mayası ile fermantasyona uğrar karbondioksit ve etil alkol oluşur.(sirke)

4)Monosakkaritler kuvvetli asit ile ısıtılınca kahverengi bir renk oluşur.

5)Monosakkaritler okside olarak üronik aside dönüşür.

6)Monosakkaritler alkali ile ısıtılırsa tuz olur.

7)Monosakkaritler suda kolayca erir.

8)Monosakkaritlerden birçok hayvanda glikozdan askorbik asityapılır.

2)DİSAKKARİTLER:İki monosakkaritin bir molekül su kaybetmesiyle birleşmelerinden oluşur.En çok bilinen disakkaritler laktoz(süt şekeri),sakkaroz ve maltoz(arpa şekeri)dur.

Sakkaroz:Şeker pancarı ve şeker kamışında bulunur.

1 molekül glikoz+1 molekül fruktoz --------------->sakkaroz

Glikosit bağı


Laktoz:İnsan ve hayvan sütünde bulunur.

1 molekül glikoz+1 molekül galaktoz----------------------->laktoz




Maltoz:Arpa ve baklagillerde az miktarda bulunur.

Glikoz+glikoz-------------------->maltoz





Disakkaritlerin özellikleri:

1)Sulu asitte yapı taşlarına ayrılır.

2)Beyaz renklidir.Kuru sıcakta kahverengileşir.

3)Suda kolayca erir.

4)Tatlıdırlar.



3)POLİSAKKARİTLER: Monosakkaritlerin glikosit bağı ile birleşerek oluşturdukları polimerlerdir.Nişasta ve nişasta olmayan diye ikiye ayrılırlar.

Nişasta: Bazı bitkilerin tanelerinde,tohumlarında ve yumrularında depo edilmiş bir karbonhidrattır.Amiloz ve amilopektin şeklinde bulunur.

a)Amiloz: Buğdaydaki nişastanın %15-20 ‘sini kapsar.

b)Amilopektin: Buğdaydaki nişastanın %80-85 ‘ini kapsar.



Dekstrin:Nişastanın asit veya enzimle hidroliziyle oluşur.Nişastanın küçülmüşüdür.

Sellüloz: Bitkilere destek görevi yapar.Nişastanın aksine suda dağılmaz ama su tutar.Sindirim enzimleri sellülozu parçalayamaz.Ancak kalınbağırsaktaki bakteriler parçalar.Ağızdan alınan sellülozun%43’ü dışkıyla değişmeden atılır.Geri kalanı CO2,su ve yağ asitlerine ayrılır.

Hemisellüloz:Bitkilerin destek dokusunda selülozla birlikte bulunur.Su tutucu özelliği vardır.Sindirim enzimlerinden selüloz gibi etkilenmez.İnce ve kalın bağırsaktaki bakterilerin %87’ini küçük moleküllere parçalar.

Lignin:Yine bitkinin destek dokusunda bulunur.Asit,alkali,enzim ve bakterilerle parçalanmadan dışkıyla atılır.

Glikojen:İnsan ve hayvan vücudunda bulunanCHO türüdür.Sıcak suda erir.Glikojeni parçalayan enzimlerle glikoza dönüşür.En çok karaciğer,kas ve dokularda bulunur.

Pektin :Bitkilerin dokular arası öğesidir.Meyvaların jöle oluşturma özelliğini sağlar.

Pektin+asit+sakaroz----------------- >jöle

(limon)(şeker)


Pektin önemli miktarda su tutar.Sindirilebilen bir karbonhidrattır.


Zamklar :Beş ve altı karbonlu monosakkaritlerle üronik asitlerin polimeridir.Daha çok sanayide kullanılır.


Bileşik karbonhidratlar :Bu bileşikler vücut tarafından yapılır.Dışardan yiyecekle alınmalarına gerek yoktur.



Mükopolisakkaritler:Yapıtaşları amino şeker ve üronik asitlerdir.Dokularda proteine bağlanarak mükoprotein ve mukoidleri oluşturur.Bunlar birkaç şekilde bulunur.


1)Hiyoluronik asit:Eklemlerde kayganlık ve darbelere karşı direnci artırıcıdırlar.

2)Heparin:Karaciğer, akciğerler,dalak ,büyük arterlerin duvarları,pankreas ve kanda bulunur.Kanın pıhtılaşmasını önleyici etmendir.



3)Kondroitin sülfatlar:Gözde,deride,kalp kapaklarında ve kemik iliklerinde proteinlere bağlı olarak bulunurlar.



Kan grubu polisakkaritleri:Eritrositlerde salyada ,mide salgısında ve diğer salgılarda bulunur.Proteinlerle birleşerek kan gruplarını ortaya çıkarırlar.




KARBONHİDRATLARIN  KAYNAKLARI: Bitkilerde oluşumu şöyledir.

klorofil

 CO2+ H2O------------------------>CHO


Havatoprakgüneş ışığıfruktoz,glikoz(meyve)



(şeker)sakkaroz,maltoz



(olgunlaşmış taneler)nişasta,sellüloz










KARBONHİDRATLARIN VÜCUTTA KULLANILMASI

Vücutta kullanılması için önce sindirilip emilmeleri ve metabolize olmaları gerekir.


1)Monosakkaritlerin sindirimi:Sindirimde bir değişikliğe uğramaz.Ağızda emilim başlar.



2)Disakkaritlerin sindirimi:İnce bağırsaklarda disakkaridaz enzimleri ile yapıtaşı olan monosakkaritlere dönüşür.




Enzimler

Laktoz

Laktoz--------------------> galaktoz+glikoz


Sakkaroz

Sakkaroz ----------------------> früktoz+glikoz




Maltoz

Maltoz---------------------->glikoz+glikoz




Bu enzimler eksik ise karın ağrısı ve ishal şeklinde emilme bozukluğu olur.Zencilerde,Araplar da ve Akdeniz ülkeleri insanlarında laktoz yetersizliği sık görülür.Ülkemizde% 35 civarındadır.



3)Polisakkaritlerin sindirimi :Ağızda çiğneme ile yiyecekler parçalanır.Şekerler ile nişasta glikojen serbest hale geçer.Tükürükteki amilaz enzimi ile nişasta ve glikojen bir miktar parçalanır.Dekstrin oluşur.


Tükürük

Polisakkarit----------------------------->Dekstrin

(nişasta ve glikojen)(ağızda)









EMİLME: Sindirimin sonunda oluşan glikoz,fruktoz,galaktoz gibi monosakkaritler ince bağırsaklarda kana karışır.Monosakkaritlerin tamamı kana geçerken disakkaritler ve polisakkaritlerin bir kısmı emilemezler ve kalın bağırsaklardan dışarı atılırlar. İnce bağırsak hücrelerinde bozukluk olursa emilimde bozulur.Sellüloz,hemiseelüloz ve liptin gibi enzimlerin etkilemediği polisakkaritlerden zengin besinlerin emilimi azdır.Normalde alınan CHO’IN %98’İ emilir.

Metabolizma: CHO’ların metabolizması bir sıra tepkime sonucu oluşur.


Glikoz

Galaktoz+enerji+P(Fosfat)

Fruktoz




Galaktoz

Galaktoz-------------------------->Glikoz fosfatı------------------>Glikojen

P(Karaciğer ve

Kaslarda depolanır)

Eğer kandaki glikoz miktarı azalırsa,


 Glikojen-------------------> Glikoz fosfat----------------->Enerji



Bu tepkimeye glikogenolizis denir.




KARBONHİDRATLARINVÜCUTTAKİİŞLEVLERİ



1)Vücudun harcadığı enerjinin büyük bir bölümünü sağlar.Beyin genellikle CHO’ları kullanır.Ağır fiziksel aktiviteler için CHO’lar daha elverişli kaynaklardır.

2)Gereğinden az CHO alınırsa vücutta normalden çok keton ve asitler oluşur.Kanın alkalitesi azalır ve komaya neden olur.

3)Su ve elektrolitlerin vücutta tutulmasını,sodyumun bağırsaklardan kana emilmesine yardımcı olurlar.

4)Proteinin enerji için kullanılmasını önleyerek proteine olan gereksinimini azaltır.

5)Birçok önemli fizyolojik işlevleri vardır.

6)Sindirim enzimlerinin etkilemediği polisakkaritler (lipnin,sellüloz,hemisellüloz)bağırsakların hareketini artırarak oluşan atıkların dışkı olarak atılmasına yardımcı olurlar.Diyetle yeterli polisakkarit alınmazsa kabızlık olur.Fazla alımında da minerallerin ve besin öğelerinin emilimini olumsuzlaştırır.


Günlük diyetin%55-60 ‘ı karbonhidrat



%15-20’si protein


%20-30’u yağdan sağlanmalıdır.



1 gr karbonhidrat 4 cal’lik enerji verir.



Kaynak: http://idealform.net/?sf=d5