ANATOMİ TERİMLERİ

ANATOMİDE KULLANILAN TERİMLER

 Her bilim dalında olduğu gibi anatomide de çok miktarda kendine özgü terim vardır. Bunlar, yüzlerce yıldır kullanılan ve çoğunluğu Latince (L) ve az bir bölümü de eski Yunanca (Grekçe-GR) kökenli olan terimlerdir.





Her ülkede tıp eğitimi veren kurumlarda anadildeki karşılıkları ile birlikte öğretilirler. Anatomik terimler belirli vücut bölgelerinin tanımlanmasını sağlayan kesin anlamlı sözcüklerdir. Anatomi öğreniminde terimlerin işaret ettikleri oluşumlar kadar Türkçedeki karşılıklarının da öğrenilmesi gereklidir. Bu durum öğrenme sürecini uzatan önemli bir faktör gibi görünebilir. Ancak bir oluşum isminin Latince terminolojideki karşılığını ezberlemek yerine, ne anlama geldiğinin bilinmesi onun işlevsel özelliklerinin de kolayca kavranılmasını sağlamaktadır. Bu yolla öğrenilen anatomi bilgisi daha uzun süreli korunabilir. Bu yolla sık tekrarlar önlenebilir. Günümüzde bilim dili olarak İngilizce’nin öne çıkması nedeniyle oluşumların bu dildeki karşılıklarının öğrenilmesi de önem kazanmıştır.

Tıbbi-anatomik terimlerle ilgili düzenlemeler ilk olarak 1895 yılında Basel’de (İsviçre) uluslar arası düzeyde yapılan bilimsel toplantılarla belirlenmiştir. Basel Nomina Anatomica’sı (BNA) olarak isimlendirilen bu toplantılarda 30.000’den fazla sayıya ulaşan anatomi terimlerinde sadeleşmeye gidilmiş, Latince temel alınarak terim sayısı 4.500 dolayına indirilmiştir. Aynı oluşumu tanımlayan farklı dillerdeki karşılıkları terk edilmiş, oluşumları ilk kez tanımlayan araştırmacılara saygı unsuru olarak onların isimlerinin verildiği eponim terimlerin kullanılmasına son verilmiştir. BNA’dan sonra anatomi, histoloji ve embriyoloji ile ilgili terimlerin çağa uygunluğu beş yılda bir toplanan Dünya Anatomistler Kurultayları ile gözden geçirilerek yenilenmiştir. Nomina Anatomica ile ilgili son toplantı 1985 yılında yapılmış, oluşturulan yeni bir çalışma grubu Terminologia Anatomica (1998) isimli çalışmayı yayınlamıştır. Bu terimlerin her ülkede kullanılmasıyla tıp alanında dil birliği sağlanmış olmaktadır. Anatomide tanımlanan terimler tıbbın diğer alanlarında değişmeden kullanılırlar. Ancak klinik bilimlerde anatomik oluşumlar için Fransızca ve İngilizceden yapılan Türkçeleştirilmiş kullanımlar ya da eponim terimlerin kullanılması sıklıkla karşılaşılan durumlardır. Türkiye’de anatomik oluşumların isimlendirilmesinde 19. yüzyıl sonlarına kadar Arapça ve Farsça sözcükler kullanılmıştır. Bu dönemde tıbbi eğitim dili olarak Fransızca kullanılmış, dünyada yaşanan gelişmeler ışığında Latince terminoloji giderek yerleşmiştir. Latince terimlerin karşılığı olarak Osmanlıca yerine Türkçenin kullanılması ancak cumhuriyet döneminde gerçekleşmiştir. Günümüzde hazırlanan kitaplarda, anatomik oluşumların tanımlanmasında Terminologia Anatomica esas alınmaktadır. Karaciğer, böbrek, gibi güncel Türkçede sık kullanılan sözcükler Latince terimlerin karşılığı olarak tercih edilmektedir.

Anatomik terimlerin uluslar arası alandaki yaygın kullanımına karşın, değişik klinik dallardaki bilim adamları oluşumları tanımlarken kendi terimlerini tercih etmektedirler. Örneğin anatomistlerce articulatio zygapophysealis olarak isimlendirilen omurlar arasındaki küçük eklemlere ortopedistlerce faset eklem olarak tanımlanırlar. Fransızca facette sözcüğünden köken alan bu terim, kıymetli bir taşın işlenmiş, parlatılmış yüzeyi anlamına gelir ve ekleme katılan kemik yüzeylerin düz ve parlak olması nedeni tercih edilmiştir.

Latince, tıp eğitiminde ve sanatsal edebi dil olarak geniş kullanılma alanına sahip olmakla birlikte günümüzde yaşayan bir dil değildir. Yirminci yüzyılın ortalarına kadar Katolik Kilisesi’nin resmi dili olarak kullanılmıştır. Temel olarak 26 harften oluşan ve Türkçe gibi fonetik bir dildir yani yazıldığı gibi okunur. Latince harflerin okunuşu büyük oranda Türkçe’dekilere benzer. Sessiz harfler –e seslidir. Latince terimlerin yazılma ve okunma kurallarının daha iyi anlaşılması için tıp terminolojisi ders notlarından yararlanılması gereklidir.

 ANATOMİK DURUŞ;

DÜZLEM VE EKSENLER

Anatomik duruş: 
Anatomi öğretiminde organlar ve oluşumları anlatılırken tüm tanımlamalar ve ilişkiler; karşımızda ayakta duran, yüzü bize dönük, baş ve gövdesi dik, kolları yanlarda aşağıya sarkık, avuç içi öne bakan, ayakları birleşik ve öne dönük bir kişiye göre yapılır. Bu pozisyona anatomik duruş denir.

Anatomik duruş

Bu konumda bulunan bir insan vücudundan dört düzlemin ve üç ana eksenin geçtiği tasarlanmıştır. Gerçekte olmayan bu tasarlanmış düzlem ve yönler, bir organ ya da oluşumun vücuttaki normal duruş şeklini (situs pozisyonunu) anlatabilmek için gereklidir.

Bu pozisyonda, organların belirli noktaların tanımlanmasında superior, inferior, anterior ve posterior (üst, alt, ön ve arka) gibi terimler kullanılır. Bu terimlerin alternatifi olarak embriyolojik gelişim aşamaları ile ilgili tanımlanmış olan cranialis, caudalis, ventralis ve dorsalis (baş, kuyruk, ön ve sırt) sözcükleri de kullanılabilir. Farklı bölgelerin tanımlanmasında kullanılan terimler, karşılaştırma olanağının yaratılması için genellikle ters anlamlı sıfatlardan oluşturulmuştur. Vücutta tanımlanmış herhangi bir oluşumun yeri kişinin anlık pozisyonuna göre değişme göstermez. Örneğin ayakta duran bir kişinin, yatan bir hastanın ya da elleri üzerinde yürüyen bir akrobatın ağzı daima gözlerinin alt (inferior) tarafındadır. Pozisyonun belirtilmesinde kullanılan terimlerin bir bölümü Şekilde tanımlanmıştır.

 Düzlemler (Planum’lar): İnsan vücudunu tanımlamak amacıyla kullanılırlar ve vücudu tasarlanmış kesitlere ayırırlar.

1. Planum sagittale (Oksal düzlem): Karşı yöne doğru ok atmaya hazırlanan bir kişide yay tarafından oluşturulan düzlemdir. Vücudu sağ ve sol iki yarıma ayırır. Vücudun tam ortasından geçerek iki eşit yarıma ayıran sagittal düzleme planum medianum ya da planum sagittale medianum denir.
2. Planum frontale (coronale- Taçsal düzlem): Planum medianum'a dikey olarak alın bölgesine paralel, yukarıdan aşağıya veya tersine geçen tüm düzlemlerdir. Vücudu ön ve arka bölümlere ayırır.
3. Planum transversum (horizontale- Yatay düzlem): Yere paralel ve diğer düzlemlere dik olarak geçen düzlemlerdir. Vücudu üst ve alt bölümlere ayırır.

Temel düzlemler dışında kalan ve klinik anatomide sık kullanılan düzlemler: İç organları koruyan ve kuşatan kemiklerin belirli çıkıntılarından geçen beş yatay düzlem vardır. Bu düzlemler iç organların yerlerini tanımlamaları açısından klinik uygulamalarda önemlidir.

1. Planum subcostale: En alt kıkırdak kaburgalara teğet geçen düzlemdir.
2. Planum transpyloricum: Sternum alt ucu ile symphysis pubica arasındaki uzaklığın tam ortasından geçen düzlemdir.
3. Planum interspinale: Her iki koksa kemiğinin üst-ön uçlarından geçen düzlemdir.
4. Planum intertuberculare: Tuberositas iliaca'ların üst bölümünden geçen düzlemdir.
5. Planum supracristale: Ilium'da crista iliaca'nın en üst bölümünden geçen düzlemdir.

  

Düzlemler:
1-    Planum sagittale, 2- Planum horizontale (transversum), 3- Planum coronale (frontale)

Eksenler (Axis'ler - Yönler): İnsan vücudundan geçen ve eklemler çevresinde oluşan hareketlerin tanımlanmasında kullanılan yönlerdir. Üç temel ve sonsuz sayıda ikincil eksen vardır. Temel eksenler şunlardır:

Axis verticalis: Baştan ayaklara doğru düşey inen, yere dik eksendir.

Axis sagittalis: Ok yönünde, yere paralel, önden arkaya veya arkadan öne geçen eksendir.

Axis transversalis: Yere paralel, sağdan sola, soldan sağa geçen eksendir.

Eksenler:

1-    Axis transversalis, 2- Axis verticalis, 3- Axis sagittalis

VÜCUDUN BÖLÜMLERİ (PARTES CORPORIS HUMANI)

 İnsan vücudu (corpus humanum) beş bölüme ayrılır.

İnsan vücudunun bölümleri (partes corporis humani):

1- Baş (Caput), 2- Boyun (Collum), 3- Gövde (Truncus), a. Göğüs (Thorax), b. Karın (Abdomen), c. Leğen (Pelvis), 4- Üst taraf (Membrum superius/Extremitas superius), a. Kol (Brachium), b. Önkol (Antebrachium), c. El (Manus), 5 Alt taraf - (Membrum inferius/Extremitas inferius), a. Uyluk (Femur), b. Bacak (Crus), c. Ayak (Pes)

1Baş (Caput)

2- Boyun (Collum)

3- Gövde (Truncus)

a. Göğüs (Thorax)  

b. Karın (Abdomen)

c. Leğen (Pelvis)

Gövde, vücudun kemik yapılar içinde korunan bölümü olarak kabul edilir. Bununla birlikte ön, yan ve arka taraftan korunmalı olan tek yer göğüstür. Göğüs ve karın arasında bulunan diaphragma, bu iki bölümü birbirinden ayıran kas ve kiriş dokularından oluşan bir bölmedir. Yaygın düşüncenin aksine yatay bir düzlemde değildir. Karın bölgesi, yalnızca arkada yer alan omurga kemikleri ile korunurken leğen bölgesi tamamı ile kemik koruma içindedir. Karın ve leğen arasında ayırıcı bir oluşum bulunmaması nedeni ile bazı kaynaklar bu bölümleri tek bir boşluk olarak değerlendirmekte ve buraya abdomino-pelvik boşluk ismi verilmektedir.

4- Üst taraf (Membrum superius/Extremitas superius)

a. Kol (Brachium).

b. Önkol (Antebrachium)
c. El (Manus)

5 Alt taraf - (Membrum inferius/Extremitas inferius)

a. Uyluk (Femur)
b. Bacak (Crus)
c. Ayak (Pes)

Ayrıca omos (omuz) üst tarafa; gluteus (kalça) alt tarafa ait bağlantı (kavşak) bölümleri olarak kabul edilmektedir.

 Erişkinde anatomik yapının tanımlanmasında kullanılan bir başka yöntem oluşumların gelişimsel kökenlerine göre tanımlanmasıdır. Gelişime göre insan vücudu üç yapıdan şekillenir:

1. Somatik yapılar: Vücut duvarından oluşan yapılardır. İskelet, iskelet kasları, bu yapılarla ilgili bağ dokular ve deri somatik yapıları oluşturur. Üst ve alt taraflar da somatik yapılardır.
2. Visseral yapılar: Kalp, akciğerler, sindirim kanalı gibi yapıların oluşturduğu iç organlardır.
3. Yutak kavsi yapıları: Erken embriyolojik evrede ağız arkasında kalan yutak alanlarından gelişen yapılardır. Alt çene ile baş-boyun bölgesindeki bazı kaslar bu alanlar içinde yer alırlar.
Merkezi sinir sistemini oluşturan beyin ve omurilik gibi yapılar bu sınıflama içinde uygun bir yerleşime sahip değildir.

Pozisyonun belirtilmesinde kullanılan yön ve yer belirten terimler :

Dexter                       sağ                
Sinister                      sol
Anterior                    ön, önde      
Posterior                  arka, arkada
Ventralis                   karın tarafında      
Dorsalis                     sırt, sırtta
Sagittalis                   oksal, ok yönünde
Transversalis           enine
Medialis                    iç yan            
Lateralis                    dış yan
Verticalis                  düşey           
Horizontalis             yatay
Superior                   üst, üstte
Inferior                     alt, altta
Cranialis                    baş tarafında         
Caudalis                    ayak tarafında, kuyruk tarafında
Superficialis             yüzeysel      
Profundus                derin
Medius                      orta
Intermedius             iki oluşumun arasında
Longitudinalis         boyuna, boyunca
Centralis                   merkezi       
Peripheralis             çevre
Internalis                  iç (dahili)     
Externalis                 dış (harici)
Proximalis                merkezi       
Distalis                      merkezden uzak
Ipsilateralis              aynı taraf    
Contralateralis        karşı taraf
Apex                          tepe              
Basis                           taban
Apicalis                     tepede         
Basalis                       tabanda

Genel Terimler:

Anterior                      Ön

Posterior                     Arka
Superior                      Üst
Inferior                       Alt
Medialis                     İç yanda
Lateralis                     Dıs yanda
Intermedius                İki olusumun arasında
Internus                      İçeride
Externus                     Dısarıda
Proximalis                  Gövdeye yakın
Distalis                        Gövdeden uzak
Superficialis                Yüzeyel
Profundus                   Derin

Kemiklerle İlgili Terimler

Apex                            Tepe
Basis                           Taban
Canalis                        Kanal
Canaliculus                 Kanalcık
Caput                          Baş
Capitilum                    Başçık
Corpus                        Gövde
Crista                          İbik
Facies                          Yüzey
Fissura                        Yarık
Foramen                     Delik
Fossa                           Çukur
Fovea                          Çukur
Lamina                       Yaprak
Linea                           Çizgi
Margo                                    Kenar
Meatus                       Yol
Os                               Kemik
Pars                             Parça
Porus                           Ağız, delik
Processus                    Çıkıntı
Ramus                        Dal
Septum                       Bölme
Sinus                           Bosluk
Spina                           Diken
Sulcus                          Oluk
Trochlea                     Makara
Tuberculum                Tümsekçik
Tuberositas                 Pütürüklü çıkıntı

Hareketlerle İlgili Terimler

Abduction                  Orta hattan uzaklasmak
Adduction                  Orta hatta yaklasmak
Flexion                       Bükmek
Extention                    Germek
Dorsiflexion               Ayağıayak sırtına doğru bükmek
Plantar                        Ayağıayak tabanına doğru bükmek
Supination                  Dıs yana döndürmek (elde)
Pronation                    İç yana döndürmek (elde)
Rotation                      Döndürmek
Elevation                    Yukarı kaldırmak
Depression                  Asağı indirmek

Shoulder Abduction

Internal Rotation of the Shoulder

External Rotation of the Shoulder

Elbow Flexion

Elbow Extension

Finger Abduction

Finger Opposition

Knee Extension

Hip Abduction

Hip Extension

Anatomide Kullanılan Bazı Kısaltmalar:

A.                                           Arteria (atar damar)

Aa.                                        Arteriae (atar damarlar)

V.                                           Vena (toplar damar)

Vv.                                        Venae (toplar damarlar)

N.                                          Nervus (sinir)

Nn.                                        Nervi (sinirler)

M.                                         Musculus (kas)

Mm.                                     Musculi (kaslar)

Art.                                       Articulatio (eklem)

Lig.                                        Ligamentum (bağ)

For.                                       Foramen (delik)

Proc.                                     Processus (çıkıntı)

I.V.                                      Intra Venöz (damar içi)

I.M.                                     Intra Musküler (kas içi)

Kaynaklar:
Anatomi ders notları 
Prof. Dr. Bunyamin Sahin

Prof. Dr. Ahmet Uzun

Doc. Dr. Mehmet Emirzeoğlu


ANATOMİYE GİRİŞ VE TEMEL KAVRAMLAR
Prof. Dr. N. Şimşek CANKUR

Ders notlarından alıntıdır.

en.wikipedia.org/wiki/Anatomical_terms_of_location
Resimlerle ilgili kaynak linkleri bulununca eklenecektir.